Ο μύθος του Λυκάονος (ιστορικό περικείμενο)

Στην παρακάτω ανάρτηση μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για:

α. Τον μύθο του Λυκάονος σχετικά με την μεταμόρφωσης σε λύκο και την ανθρωποθυσία.

β. Τον θρύλο της εξάπλωσης των υιών του Λυκάονος στην Αρκαδία.

γ. Την πιθανότητα προϋπαρχόντων μικρότερων μύθων που ενσωματώθηκαν σε κάποιες από τις σωζόμενες εκδοχές.

δ. Την προσοχή που πρέπει να δείχνουμε πριν θεωρήσουμε ως ιστορικές τις σωζόμενες λεπτομέρειες σχετικά με τον Λυκάονα.

Ο Λυκάων ίσως είναι ο πιο διάσημος θρυλικός βασιλιάς της Αρκαδίας και αυτό, λόγω του μύθου που τον περιβάλλει. Ο Μύθος της ανθρωποθυσίας, της μεταμόρφωσης σε λύκο και της ασέβειάς του έχουν τραβήξει το ενδιαφέρον ιδιαιτέρως σε όσους ψάχνουν αντιστοιχία μεταξύ μίας δυσπρόσιτης γης και των σκληρόκαρδων αρχόντων της. Το θέμα της ανθρωποθυσίας είναι αρκετά αμφιλεγόμενο και, ως σήμερα, δεν υπάρχουν αρχαιολογικές έρευνες που να υποστηρίζουν ότι ο μύθος αυτός βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα.

♦️Μπορούμε να πούμε ότι οι μύθοι παρουσιάζουν ιστορικά γεγονότα;

-Μπορούμε να συμφωνήσουμε πως οι μύθοι περιέχουν ένα αξιόλογο μερίδιο συμβολισμού και θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στην ανάγνωση με 'γυμνό μάτι', χωρίς ανάλυση, σύγκριση και χωρίς να κοιτάμε πίσω από τις λέξεις.

♦️Δεν υπάρχει μία πιθανότητα να πραγματοποιούνταν τέτοιου είδους θυσίες κάποτε στην Αρκαδία;

-Δεν είμαστε σε θέση να απαντήσουμε σε αυτό, οπότε είναι κι αυτό μία πιθανότητα.

♦️Αναφέρονται όλες οι εκδοχές στον Λυκάονα ως βασιλιά που έκανε ανθρωποθυσίες;

-Υπάρχουν εκδοχές που το λένε ξεκάθαρα. Οι περισσότερες, όμως, απλώς επαναλαμβάνουν ένα γνωστό μοτίβο του αρχαίου κόσμου, αυτό του να προσφέρει κάποιος ένα ανθρώπινο γεύμα σε κάποιον άλλο. Ας θυμηθούμε τον Αστυάγη ή τον Τάνταλο.

Οι περισσότερες εκδοχές του μύθου του Λυκάονος αναφέρονται σε ένα βάναυσο περιστατικό που πραγματοποιείται από τον ίδιο ή τους υιούς του, αναλόγως το ποιούς χαρακτήρες θέλει να χρωματίσει ως αλαζόνες και ασεβείς η κάθε εκδοχή. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι δράστες αυτής της ανείπωτης πράξης πάντοτε λαμβάνουν την τιμωρία που τους αξίζει από τον Δία. Είναι λες και πρόκειται για μια ακόμα ιστορία με τα συνηθισμένα μοτίβα 'ανθρώπινο αδίκημα - θεϊκή τιμωρία' και 'ανθρώπινο πρόβλημα - θεϊκή λύση' που κυρίως συναντάμε στις τραγωδίες. Στο βίντεο βλέπουμε ποιες πηγές παρουσιάζουν τον Λυκάονα ή τους υιούς ως ηθικούς αυτουργούς της ανόσιας πράξης.

Θα ήμασταν ανακριβείς αν εικάζαμε ότι η πρωταρχική μορφή του μύθου του Λυκάονος είχε τέτοια ολοκληρωμένη μορφή και πλοκή, έτοιμη να μεταφερθεί στη σκηνή. Είναι πιο πιθανόν ότι ο μύθος της μεταμόρφωσης και ο μύθος της ανθρωποθυσίας να μην ήταν πάντοτε μέρη του ίδιου μύθου και πως ο πρώτος μύθος προϋπήρχε του δευτέρου. Με μία πιο προσεκτική ματιά θα λέγαμε ότι ο δεύτερος μύθος, αυτός της επαίσχυντης ανθρωποθυσίας, θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί αιτιολογικό μύθο για το μυστηριώδες περιστατικό της μεταμόρφωσης του Λυκάονος σε λύκο, κάποια στιγμή στην αρχαιότητα κατά την οποία ο μύθος της μεταμόρφωσης δεν μπορούσε πλέον να εξηγηθεί από τους κατοίκους της Αρκαδίας.

Στο βίντεο έχουμε χωρίσει τον μύθο σε επεισόδια. Κάθε εκδοχή περιλαμβάνει και παραλείπει τα επεισόδια, τα οποία υπηρετούν ή όχι την ιστορία που πρόκειται να ειπωθεί κάθε φορά. Το μοναδικό επεισόδιο που έχει περιληφθεί σε όλες τις εκδοχές είναι αυτό της ανθρωποθυσίας. Αλλά ακόμα και σε αυτό το επεισόδιο το υποκείμενο της πράξης αλλά και τα θύματα ποικίλλουν.

Ο Λυκάων ελκύει την προσοχή και εξαιτίας των ονομάτων των υιών του. Ο Λυκάων ιδρύει την πρώτη αρκαδική πόλη και οι υιοί του εξαπλώνονται στην γη του, ιδρύοντας πόλης και δίνοντας τους το όνομά τους. Σήμερα τα περισσότερα από αυτά τα ονόματα υπάρχουν στους χάρτες μας. Είναι τα χωριά των γονιών μας, οι ιδιαίτερες πατρίδες μας, τα μέρη που μεγαλώσαμε και ανακαλύψαμε ως παιδιά. Είναι φυσικό ακόλουθο ότι τέτοιου είδους μύθοι οδηγούν το μυαλό μας να τους εκλάβει ως απλοποιημένες και συμπυκνωμένες ιστορίες από πραγματικά γεγονότα του μακρινού παρελθόντος.

Ωστόσο, πρέπει πάντοτε να θυμόμαστε ότι ο συγκεκριμένος μύθος, τον οποίο όλοι ξεχωρίζουμε μόλις τον διαβάσουμε, είναι απλώς μία εκδοχή που διασώζει ο Παυσανίας, η οποία αναφέρεται σε 28 υιούς. Η εκδοχή με τους 50 υιούς, αριθμός που πολλοί ανακαλούν όταν σκέφτονται τους υιούς του Λυκάονος, ανήκει στον Απολλόδωρο του οποίου η λίστα ονομάτων ούτε αντιστοιχεί ιδιαίτερα σε αρκαδικές περιοχές ούτε αποπνέει ιδιαίτερη αρκαδική χροιά. Ας σημειωθεί ότι σύμφωνα με τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα ο αριθμός των υιών ήταν 22.

Αυτό μας οδηγεί στο να σκεφτούμε πως ο μεν μύθος ενός βασιλιά με πολλούς υιούς και ο δε επεξηγηματικός γενεαλογικός θρύλος των Αρκάδων, ίσως αρχικά να ήταν δύο διαφορετικές ιστορίες, πρωτού ενσωματωθούν σε μία. Ίσως όταν η ανάγκη για επαλήθευση της αυτοχθονίας των Αρκάδων ήταν επιτατική. Ίσως κάποια στιγμή, όταν οι συνθήκες καλούσαν για τη δημιουργία μιας παν-Αρκαδικής μνήμης, την οποία έχουμε ήδη παρατηρήσει στην ανάρτηση σχετικά με τους βασιλιάδες της Αρκαδίας εδώ.

Μία ακόμη λεπτομέρεια που υποδεικνύει το κενό μεταξύ των ιστοριών που συμπεριλαμβάνονται στον μύθο του Λυκάονος, όπως θα δούμε στο βίντεο, είναι το γεγονός ότι ο διασωζόμενος μύθος δεν διατηρεί καμία σκηνή αλληλεπίδρασης μεταξύ α) τον υιών του βασιλιά και β) της κόρης και του εγγονού του βασιλιά. Δεδομένου ότι ο βασιλιάς Λυκάων αλληλεπιδρά με όλους τους χαρακτήρες, αλλά και του γεγονότος ότι ο Λυκάων εμφανίζεται και σε κάποιες από τις εκδοχές του μύθου της κόρης του Καλλιστούς, είναι εύλογο να σκεφτούμε ότι ο μύθος των υιών και ο μύθος της κόρης με τον εγγονό ήταν επίσης ξεχωριστοί και πως συγχωνεύτηκαν σε κάποιες από τις εκδοχές του μύθου του Λυκάονος.

Ανακεφαλαιώνοντας, ο διασωζόμενος μύθος διατηρεί μεγάλο όγκο πληροφοριών αλλά οι εκδοχές του μας επιτρέπουν να ξεχωρίσουμε μικρότερα αυτόνομα κομμάτια. Είναι ασφαλές να πούμε ότι δεν μπορούμε έτσι απλά να εκλάβουμε τις μυθικές και θρυλικές λεπτομέρειες γύρω από τον Λυκάονα ως ιστορικές διηγήσεις, πόσω μάλλον να πιστέψουμε το γεγονός της ανθρωποθυσίας στην πρώιμη Αρκαδία, χωρίς περαιτέρω ανάλυση και ισχυρές αποδείξεις.

Βρείτε πληροφορίες σχετικά με τον Λυκάονα και το βίντεο εδώ ή πατήστε εδώ για να επστρέψετε στην ενότητα Μύθος και Θρησκεία.