Η λίστα των βασιλιάδων της Αρκαδίας σύμφωνα με τον Παυσανία (ιστορικό περικείμενο για το βίντεο)

Σε αυτήν την ανάρτηση μπορείτε να:

α. Βρείτε περιεκτικές πληροφορίες για την Αρκαδία και τον Παυσανία.

β. Διαβάσετε για το πώς ο Παυσανίας συνέλεξε πληροφορίες για το έργο του Αρκαδικά.

γ. Προβληματιστείτε για το αν οι πληροφορίες που έχουν διασωθεί μπορούν να θεωρηθούν όλες έγκυρες.

δ. Κατανοήσετε γιατί ο Παυσανίας έχει επιλέξει να ξεκινήσει το βιβλίο του με ένα διάγραμμα για τους πρώτους βασιλιάδες της Αρκαδίας.

Χάρτης Πελοποννήσου

Η Αρκαδία είναι ένας από τους νομούς της Ελλάδος και βρίσκεται στο κέντρο της Πελοποννήσου. Τα σημερινά της σύνορα διαφέρουν από εκείνα που είχε στην αρχαιότητα. Παρότι τα όριά της μεταβάλλονταν ανά περιόδους και δεν μας είναι πάντοτε ξεκάθαρα, μπορούμε χοντρικά να πούμε πώς τα όρια της Αρκαδίας ήταν τα βουνά που περικλείουν την περιοχή. Δεν υπήρχε πρόσβαση στη θάλασσα, όπως συμβαίνει σήμερα, στην ανατολική μεριά της Πελοποννήσου. Ωστόσο, κατείχε εδάφη κυρίως στα βόρια και στα δυτικά που σήμερα ανήκουν στους γειτονικούς της νομούς.

Ο Παυσανίας, αρχαίος γεωγράφος και περιηγητής, έζησε τον 2ο αιώνα μΧ και συνέγραψε το έργο Ελλάδος Περιήγησις, ταξιδεύοντας στα μέρη της Ελλάδας εκείνης της εποχής και συλλέγοντας, καταγράφοντας και διατηρώντας πολιτισμικές πληροφορίες που είχαν επιβιώσει από τους προηγούμενους αιώνες. Θα έλεγε κανείς πως αισθάνθηκε την ανάγκη να καταγράψει το παρελθόν, όσο από αυτό είχε καταφέρει να επιβιώσει στις μέρες του, γιατί ήταν αρκετά σπουδαίο για να αφαιθεί στο ξεθώριασμα των αιώνων. Το έργο του είναι εξαιρετικής σημασίας για την Αρκαδία, καθώς είναι η κύρια πηγή από όπου μπορέσαμε να συλλέξουμε πληροφορίες για τον τόπο μας, πέρα από αυτές που η Αρχαιολογία έχει καταφέρει ως τώρα να συλλέξει. Μύθοι, λατρευτικά στοιχεία, πολιτισμικές λεπτομέρειες και μνημεία έχουν διασωθεί και ταυτιστεί με την συμβολή του έργου του.

Βεβαίως το πόσο έγκυρες θεωρούνται σήμερα οι πληροφορίες που ο Παυσανίας έχει διασώσει, αποτελεί σημείο διαφωνίας στην ακαδημαϊκή έρευνα. Αυτό συμβαίνει λόγω του τρόπου που συνέλεξε τις πληροφορίες του. Σαφώς η γνώση που συνέλεξε προέρχεται από επίσημες στήλες, αρχεία της Αρκαδίας και μνημεία και τέχνεργα που 'διηγούνταν' κάποια πτυχή του παρελθόντος. Πληροφορίες όμως συλλέγονται και από τους ντόπιους (φασὶ δὲ Ἀρκάδες) της εποχής του. Αυτοί του μεταφέρουν γεγονότα από το παρελθόν όπως τα άκουσε ο καθένας από τους δικούς του προγόνους. Το γεγονός ότι μέσα στην Αρκαδία υπήρχαν πάντα ισχυρές τοπικές κοινότητες με συγκρουόμενα συμφέροντα επηρεάζει τη διαδικασία εύρεσης μιας καθολικής αλήθειας. Η κάθε κοινότητα θα πρέπει να διατήρησε μία μοναδική εκδοχή, τη δική της αλήθεια για τα διάφορα γεγονότα του παρελθόντος, με την οποία και γαλουχήθηκαν οι μετέπειτα γενιές. Για παράδειγμα, διαβάζουμε πως ο Αφείδας υπήρξε βασιλιάς σύμφωνα με τους Τεγεάτες, όμως η επίσημη λίστα των βασιλιάδων στην αρχή του βιβλίου Αρκαδικά δεν τον εντάσει σε αυτούς.

Θα πρέπει αυτό να ιδωθεί ως ασυνέπεια; όχι απαραίτητα! Είναι προτιμότερο να εξετάσουμε την περίπτωση ως μία τοπική αλήθεια των προγόνων της Τεγέας, η οποία συμβιβάστηκε για χάρη του συνόλου, με κάποιον τρόπο και σε κάποιο βαθμό, όταν, κάποια ορισμένη χρονική στιγμή το σύνολο των κοινοτήτων -οι Αρκάδες- αποφάσισαν να δημιουργήσουν μία κοινή ταυτότητα-μύθο-ιστορία-οικονομία κλπ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Αρκάδες κατείχαν το περιγραφικό όνομα της περιοχής "Αρκάδες" και ταυτόχρονα το περιγραφικό όνομα της ιδιαίτερης πατρίδας-κοινότητας από την οποία κατάγονταν, "Τεγεάτες", "Μαντινείς" κλπ. Ήταν με άλλα λόγια κάτοικοι της κοινότητάς τους, με ισχυρό και μοναδικό στα μάτια τους παρελθόν, διαμορφωμένο από την τριβή των κοινοτήτων μεταξύ τους, αλλά ήταν επίσης και Αρκάδες ενωμένοι για την προστασία της αρκαδικής γης και των συμφερόντων της, υπό την απειλή εξωτερικών δυνάμεων, κυρίως της Σπάρτης. Η επίσημη ημερομηνία που οι κοινότητες αποφάσισαν να πράξουν από κοινού εναντίον ενός εξωτερικού παράγοντα θεωρείται η ίδρυση της Μεγαλόπολης, της πρωτεύουσας αυτής της αρκαδικής ένωσης, η οποία ιδρύθηκε μεταξύ του 371 και του 368 πΧ. Η ημερομηνία όμως για τα πρώτα δείγματα συνειδητοποίησης πως ενωμένοι μπορούσαν να πετύχουν περισσότερα, αποτελεί ακόμα και σήμερα σημείο διαφωνίας για τους ακαδημαϊκούς.

Όλα τα παραπάνω έχουν σημασία για να κατανοήσουμε γιατί ο Παυσανίας νιώθει την ανάγκη να ξεκινήσει το βιβλίο του με ένα αφηγηματικό διάγραμμα για τους βασιλιάδες της Αρκαδίας, παρόλο που στη συνέχεια και κατά τη διάρκεια του έργου του επανέρχεται σε αυτούς και τα συγγενικά τους πρόσωπα. Ο Παυσανίας επιθυμεί να μας εξοικειώσει με μία συγκεκριμένη λίστα εκ των προτέρων, επειδή ο ίδιος κατέληξε στην συγκεκριμένη λίστα, και επειδή εκείνος τη θεώρησε ως την πιο κοντινή στα αληθινά γεγονότα, αφ' ότου "όργωσε" την Αρκαδία και αφού άκουσε όλες της διαθέσιμες εκδοχές, οι οποίες βασίζονταν σε επίσημα έγγραφα και/ή σε γνώμες κατοίκων της κάθε κοινότητας.

Αποτελεί αυτή η μέθοδος ισχυρό ερευνητικό εργαλείο;

Δεν θα πρέπει να είμαστε καχύποπτοι για το αν ο Παυσανίας παραποίησε τα στοιχεία που συνέλεξε. Ωστόσο είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε ότι η διαδικασία διαμόρφωσης μιας άποψης περιλαμβάνει τα βήματα της συλλογής και του ξεσκαρταρίσματος. Αυτό σημαίνει ότι ο Παυσανίας για τη διαμόρφωση της γνώμης του (και κατ' επέκταση της δικής μας) σχετικά με τη λίστα των βασιλιάδων και κάθε άλλης πληροφορίας που διασώζει, βασίζεται σε όσα στοιχεία θεωρεί εκείνος πιο σωστά, πιο αληθινά, πιο αντικειμενικά σε βάρος άλλων στοιχείων που όμως αποτελούσαν την αλήθεια κάποιας κοινότητας, μειονότητας, αλήθεια με τοπική εμβέλεια. Τέτοιου είδους 'αλήθειες' τις καταγράφει σε μετέπειτα κεφάλαια τα οποία αναφέρονται στην εκάστοτε κοινότητα από την οποία αυτές προέρχονται, με τη μορφή τοπικής εκδοχής. Υπάρχει όμως και το ενδεχόμενο κάποια στοιχεία να παραλείφθηκαν εντελώς από το έργο. Έτσι, η λίστα που διασώζει ο Παυσανίας μπορεί να συμβαδίζει με τα αληθώς ιστορικά πρόσωπα, μπορεί όμως και να απέχει από αυτά.

Η προσπάθεια του να χρονολογήσει τους βασιλιάδες παρουσιάζει επίσης αδυναμίες. Δυστυχώς, δεν διασώζεται άλλη ολοκληρωμένη λίστα των βασιλιάδων που θα μπορούσε συγκριτικά να μας βοηθήσει στην έρευνα, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που οι χρονολογήσεις ιστορικών γεγονότων από τον Παυσανία απέχουν από αυτές άλλων σωζόμενων μαρτυριών. Έτσι, η λίστα του Παυσανία δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιστορική αλλά μάλλον ως ιστορικό-θρυλική γενεαλογία, ενώ η διαδικασία χρονολόγησης των πρωταγωνιστών θα πρέπει να θεωρηθεί για την ώρα εξαιρετικά επιρρεπής σε ανακριβή συμπεράσματα, τουλάχιστον μέχρι η Αρχαιολογία να βρει στοιχεία για το αντίθετο.

Βρείτε το βίντεο με τους βασιλιάδες της Αρκαδίας εδώ.