Ανάληψη [Βούρβουρα]

Read this article in English.

Περίπου τρία χιλιόμετρα από το χωριό Βούρβουρα Αρκαδίας θα συναντήσει κανείς διάσπαρτα αρχαία κατάλοιπα, τα οποία εκτείνονται σε δύο λόφους. Καθώς δεν έχει βρεθεί κάποια αρχαία επιγραφή η οποία να αποδίδει όνομα στην περιοχή, ο τόπος έχει λάβει το όνομα της μικρής εκκλησίας 'Ανάληψη' που βρίσκεται στις παρυφές του πρώτου λόφου.

Τις ανασκαφές στην Ανάληψη πραγματοποίησε ο βουρβουραίος Κωνσταντίνος Ρωμαίος από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα ως και το τέλος της ζωής του. Από τότε ως σήμερα, ελάχιστες μελέτες έχουν γίνει για την περιοχή. Η στασιμότητα αυτή οφείλεται όχι μόνο στο γεγονός ότι τα ευρήματα είναι λίγα, αλλά και στο ότι κάποια εξ αυτών δεν αποθηκεύτηκαν σωστά στο Αρχαιολογικό Μουσείο, με αποτέλεσμα να θεωρούνται μη αξιοποιήσιμα. Επιπλέον, η σημερινή κατάσταση των λειψάνων της Ανάληψης είναι κακή, αφού δεν υπάρχει μέριμνα για συντήρηση και προστασία από τις καιρικές συνθήκες και τον ανθρώπινο παράγοντα. Συνεπώς, πέρα από τις πληροφορίες που μας άφησε ο Ρωμαίος, υπάρχει κίνδυνος να μην μπορέσουμε μελλοντικά να ανακτήσουμε περισσότερη γνώση. Όπως σημειώνει ο Bakke, η Ανάληψη δεν χρειάζεται απλώς ανάδειξη με τη μορφή εγκατάστασης πινακίδων πληροφόρησης, μονοπατιών και περίφραξης. Χρειάζεται μια οργανωμένη πρωτοβουλία των αρμοδίων για προστασία, συντήρηση, ανάδειξη και ανάπτυξη του τόπου, επειδή οι ντόπιοι είναι αυτοί που κρατάνε έναν τόπο ζωντανό και δίνουν αξία στο παρελθόν του.

Ακολουθεί μία σύνοψη των όσων είναι γνωστά για την Ανάληψη.

Bakke Forty Rivers

Νεολιθικά ευρήματα

Τα παλαιότερα ευρήματα από την Ανάληψη είναι κάποια εργαλεία τα οποία ο Ρωμαίος τοποθέτησε χρονικά στη Νεολιθική εποχή, τα οποία, ωστόσο, δεν μπορούν από μόνα τους να αποδείξουν την ύπαρξη νεολιθικού οικισμού στην περιοχή. Οι τελευταίοι κάτοχοι αυτών των εργαλείων ήταν άνθρωποι της εποχής του Χαλκού, οι οποίοι ετάφησαν στον θολωτό τάφο της Ανάληψης. Αυτοί πιθανόν ανακάλυψαν τα συγκεκριμένα εργαλεία σε ερείπια νεολιθικού οικισμού στην ευρύτερη περιοχή (ίσως στην Ασέα, στο Παρθένι, ή ακόμα στην ίδια την Ανάληψη).

Ρωμαίος 1954, ΠΑΕ.

Όπως σημειώνει ο  Bakke, τα εργαλεία δεν φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν από τον μυκηναϊκό οικισμό της Ανάληψης με τον τρόπο που χρησιμοποιήθηκαν και για τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν από τους προκατόχους τους. Διότι οι μεταγενέστεροι κάτοχοι δεν ενδιαφέρονταν να ακονίζουν τα εργαλεία για αρκετό καιρό πρωτού αποφασίσουν να τα τοποθετηθούν στον τάφο. Η επιλογή του να τοποθετηθούν σε περίοπτη θέση εργαλεία κατώτερης τεχνολογίας, δείχνει ότι η αξία τους δεν είχε σχέση με την τεχνική τους επίδοση, αλλά ενδεχομένως με την προϊστορική τους υπόσταση.

Ευρήματα της εποχής του Χαλκού

Η περιοχή της Αναλήψης έχει δύο λόφους στους οποίους έχουν βρεθεί 13 θέσεις ταφής:

·       1 θολωτός τάφος (λόφος 2)

·       8 θολίσκοι (λόφος 2)

·       2 κιβωτιόσχημοι τάφοι (λόφος 1)

·       1 τάφος αγνώστου σχήματος (λόφος 1)

·       1 ταφή μεταγενέστερης εποχής (λόφος 2-βλέπε παρακάτω)

Θολωτός τάφος:

Bakke, Forty Rivers p. 219

Οι τοίχοι του θολωτού τάφου της Ανάληψης είναι σήμερα ορατοί από ψηλά, ενώ το εσωτερικό καλύπτεται από πυκνή βλάστηση και δεν είναι προσβάσιμο. Ο τάφος είναι εκτεθημένος στις καιρικές συνθήκες και αφύλακτος. Ο Ρωμαίος συμπέρανε ότι είχε συλληθεί ήδη από την αρχαιότητα και η οροφή είχε καταρρεύσει ίσως τον 4^ο αιώνα π.Χ. Η ανασκαφή ανέδειξε ένα λάκκο για ενήλικα και ένα λάκκο για παιδί, ενώ από τα κτερίσματα είναι φανερό ότι ο τάφος φιλοξένησε άνδρες και γυναίκες υψηλής κοινωνικής και οικονομικής θέσης, τα σώματα των οποίων είχαν τοποθετηθεί στο έδαφος και όχι σε λάκκους. Ο τάφος βρισκόταν σε χρήση περίπου από το 1550 π.Χ. ως το 1450 π.Χ. Μετά την περίοδο αυτή, δεν φαίνεται να υπήρξαν άλλες ταφές εντός του θολωτού τάφου.

Θολίσκοι:

Bakke, Forty Rivers p. 209

Δυστυχώς, οι οκτώ μικροί θολωτοί τάφοι που ανέσκαψε ο Ρωμαίος βορειοδυτικά του θολωτού τάφου, δεν είναι ορατοί σήμερα. Είχαν μικρή διαφορά στο μέγεθος, το οποίο κυμαινόταν σε διάμετρο από 2,48 εώς 3,20 μέτρα. Τα ευρήματα, όσα βρέθηκαν, δεν είχαν μεγάλες διαφορές μεταξύ τους, υποδηλώνοντας κάποια ισότιμη σχέση ανάμεσα στα άτομα ή τις οικογένεις που ανήκαν οι τάφοι. Βάσει των κτερισμάτων, συμπεραίνεται ότι οι θολίσκοι ήταν σε λειτουργία περίπου από το 1400 π.Χ. ως το 1250 π.Χ

Κιβωτιόσχημοι τάφοι:

Kalogeropoulos 1998, Tafel 6b

Ο πρώτος κιβωτιόσχημος τάφος είναι γνωστός με το όνομα ‘στο Πρυτανείο’ διότι βρέθηκε κοντά στο μεταγενέστερο κτίριο που θεωρήθηκε ως Πρυτανείο αλλά σε κατώτερο στρώμα. Κατά την ανασκαφή, ο μικρός αυτός τάφος περιείχε απομεινάρια ενός παιδικού σκελετού, ενώ τα κεραμικά που τον συνόδευαν καθιστούν ως πιθανότερη χρονολογία για την ταφή το διάστημα μεταξύ 1680 και 1600 π.Χ. 

Kalogeropoulos 1998, Tafel 4c

Ο δεύτερος κιβωτιόσχημος τάφος που αναφέτρεται ως ‘στα Αλώνια’ είναι γνωστός μόνο από ένα σκίτσο των ανασκαφών και σήμερα δεν μπορεί να προσδιοριστεί η τοποθεσία του. Παρότι οι σημειώσεις των ανασκαφών τον χαρακτηρίζουν μυκηναϊκό, κάποιοι μελετητές διατηρούν επιφυλάξεις ως προς την χρονολόγηση. Ο τάφος περιείχε το κρανίο παιδιού και δύο απροσδιόριστα κτερίσματα.

Τάφος αγνώστου σχήματος:

Γνωστός και ως ‘στον Αλφειό’, ο τάφος αυτός βρίσκεται στην βορειοανατολική πλαγιά του πρώτου λόφου και κοντά στο μεσαιωνικό κάστρο. Κάποια από τα κτερίσματα του τάφου χρονολογήθηκαν γύρω στο 1680-1600 π.Χ. και κάποια άλλα γύρω στο 1380-1330 π.Χ. υποδηλώνοντας ότι πραγματοποιήθηκαν τουλάχιστον δύο ταφές διαφορετικής χρονικής περιόδου. Ο τάφος αυτός είναι γνωστός και ως ‘ο τάφος της αλεπούς’ επειδή κατά την ανασκαφή του είχε βρεθεί το πτώμα μιας αλεπούς σε αποσύσθεση, η δυσωδιά του οποίου είχε εμποδίσει αρχικώς την έρευνα.
             

Bakke, Map 6

Photo by Kostas Angelopoulos

Πέρα από τα ταφικά ευρήματα, ο Ρωμαίος ανέσκαψε στον λόφο 1 σκεύη και υπολείμματα φωτιάς που παραπέμπουν σε κοινοτική δραστηριότητα. Αυτά βρέθηκαν σε κατώτερα εδαφικά στρώματα του μεταγενεστέρου κτιρίου που ονομάστηκε Βουλευτήριο /Πρυτανείο. Υπενθυμίζουμε ότι το ‘Βουλευτήριο’ βρίσκεται πολύ κοντά στο πηγάδι του λόφου.

              Γεωμετρική και Αρχαϊκή περίοδος

Ο Ρωμαίος ανέφερε ότι κατά την ανασκαφή στην Ανάληψη βρέθηκαν αρκετά γεωμετρικά και αρχαϊκά κατάλοιπα, ικανά να φανερώσουν κινητικότητα στην περιοχή τις περιόδους αυτές. Ένα από αυτά ήταν η εύρεση θραυσμάτων που έφεραν γραφή με λακωνική επιρροή. Ιστορικά, η περιοχή είχε περάσει στην κυριότητα τόσο της Λακωνίας όσο και της Αρκαδίας. Θυμίζουμε, επίσης, ότι για την χρονική αυτή περίοδο, οι ιστορικές μαρτυρίες κάνουν λόγο για εδαφική διαμάχη μεταξύ Σπάρτης και Τεγέας.

              Κλασική και Ελληνιστική περίοδος

Σημαντικό εύρημα αποτελεί η ταφή ενός οπλίτη στην άκρη της εισόδου του μεγάλου θολωτού τάφου, η οποία τοποθετείται χρονικά γύρω στο 500 π.Χ. Για να καλυφθεί ο τάφος που περιείχε τον νεκρό οπλίτη και κάποια μέρη του οπλισμού του, είχε χρησιμοποιηθεί μια πέτρινη πλάκα που αρχικά αποτελούσε οικοδομικό μέρος από το στόμιο του Μυκηναϊκού τάφου.

Από το 450 π.Χ ως τα μέσα του 2^ου αι π.Χ. ο Ρωμαίος θεωρούσε βέβαιη την αδιάκοπη λειτουργία κεραμουργίου στην περιοχή. Η διακοπή της κεραμικής δραστηριότητας στην περιοχή στα μέσα του 2^ου αιώνα π.Χ. φαίνεται ότι ήταν απότομη και όχι σταδιακή.

Karouzou 1985, AE

Bakke, Forty Rivers p.223

Τα οικήματα νοτιοδυτικά του λόφου της Αναλήψεως φαίνεται πως επίσης καταστράφηκαν στα μέσα του 2^ου αιώνα π.Χ. Αυτά ονομάστηκαν κατά την ανασκαφή ‘ιδιωτικές κατοικίες’ και εντός βρέθηκαν θράυσματα στέγης λακωνικού τύπου αλλά και θραύσματα αγγείων που φανέρωναν οικιακή λατρεία. Δύο εκ των αγγείων φέρουν παραστάσεις από τη μυθολογία. Σε μία πελίκη αναπαρίσταται η Θέτις πάνω σε ιππόκαμπο, ενώ σε μία πρόχουν απεικονίζεται η στιγμή της γέννησης της ωραίας Ελένης μέσα από το αβγό της Λήδας. Τα οικήματα ήταν φτιαγμένα από ξηρότοιχους, τους οποίους ο Ρωμαίος έθαψε εκ νέου μετά την καταγραφή τους ώστε να μην διαλυθούν από την έκθεση στο φυσικό περιβάλλον.

Bakke Map 6

Σε κάποια οικοδομήματα, κυρίως γύρω από τον ‘Βουλευτήριο’, ο Ρωμαίος παρατήρησε δύο στρώματα καταστροφής, ένα κατά τον 4^ο αιώνα και ένα κατά τον 2^ο αιώνα. Η ανασκαφή ανέδειξε και τείχος το οποίο ο Ρωμαίος θεώρησε κατασκέυασμα του 2^ου αιώνα π.Χ. Το τείχος είχε πλευρικές πύλες, φαινόμενο που παρατηρείται ήδη από τα Μυκηναϊκά χρόνια.

Εξίσου ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι, ενώ το ‘Βουλευτήριο’ είναι οικοδόμημα της κλασικής περιόδου, η δομή του θυμίζει κτίρια παλαιότερης περιόδου. Το πίσω μέρος του κτιρίου είχε αψιδωτό σχήμα και στην μπροστινή του πλευρά υπήρχαν τέσσερις άνισες κολώνες, τοποθετημένες κατά μήκος του ανηφορικού λόφου. Με αυτόν τον τρόπο η ανώτερη κολώνα είχε περίπου 40 εκατοστά διαφορά από την κατώτερη. Οι βάσεις από τις κολώνες ήταν μάλλον από ντόπια πρασινοπή πέτρα και το υπόλοιπο μέρος από ξύλο.

Σχετικά με τη μεταγενέστερη χρήση οικοδομημάτων της περιοχής, κάποιοι από τους μικρούς θολωτούς τάφους που γενικά έχουν τοποθετηθεί χρονικά στην Μυκηναϊκή περίοδο, περιείχαν ευρήματα μόνο από τους ιστορικούς χρόνους ως και την ελληνιστική εποχή. Συγκεκριμένα, δύο θολίσκοι φαίνεται πως είχαν συλληθεί στην αρχαιότητα και αργότερα επαναχρησιμοποιήθηκαν ως ταφικοί χώροι κατά την ελληνιστική περίοδο.

Άλλο αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι δεν παρατηρήθηκε το μάρμαρο ως κατασκευαστικό υλικό στην Ανάληψη, παρότι υπήρχε λατομείο μαρμάρου στον βόρειο Πάρνωνα το οποίο διαχειριζόταν η Τεγέα. Ίσως αυτό να είναι ακόμα ένα στοιχείο που ενισχύει την άποψη ότι η περιοχή κατοικείτο από περίοικους που βρίσκονταν υπό κάποιας μορφής σπαρτιατική διοίκηση.

Τέλος, αξίζει να επισημάνουμε ότι ο Ρωμαίος θεωρούσε ότι το πρώτο στρώμα καταστροφής που ανέδειξε η ανασκαφή του στην Ανάληψη, είχε σχέση με την καταστροφή των Καρυών το 356 π.Χ. από το βασιλιά Αρχίδαμο (Ξεν. Ελλ. 7.1) και το δεύτερο στρώμα καταστροφής με την καταστροφή της Ιάσου το 147 π.Χ. από τον Μενακλίδα (Παυσ. 7.13). Σημαντικό ιερό των Καρυών ήταν το ιερό της Αρτέμιδος Καρυάτιδος! Το 1950 ο Ρωμαίος πίστευε ότι το ιερό της θα έπρεπε να βρίσκεται κάπου γύρω στην Παναγία της Αράχωβας. Η Ανάληψη ενδεχομένως να ήταν ένας από τους συνοικισμούς που αποτελούσαν τις Καρυές.

Βιβλιογραφία:

Bakke, J. (2008). Forty Rivers: Landscape and Memory in the District of Ancient Tegea.

Kalogeropoulos, K. (1998) Die frühmykenischen Grabfunde von Analipsis (Südöstliches Arkadien). Mit einem Beitrag zu den Palatialen Amphoren des griechischen Festlandes.

Karouzou, S. (1985) Η Ελένη της Σπάρτης. Η μεγάλη πρόχους απο την Ανάληψη της Κυνουρίας, AE, 33-44.

Romaios, K. (1954) Ἀνασκαφική ἔρευνα κατα την Ἀνάληψιν, Praktika, 270-286.

Romaios, K. (1956) Ἀνασκαφική ἔρευνα κατα την Ἀνάληψιν της Κυνουρίας, Praktika, 185-186.

Romaios, K. (1957) Ἀνασκαφική ἔρευνα κατα την Ἀνάληψιν της Κυνουρίας, Praktika, 110-111.

Romaios, K. (1958) Ἀνασκαφαί ἐν Παλλάντιῳ και Ἰασῴ, Praktika, 165-166.

Romaios, K. (1961) Ἀνασκαφική ἔρευνα κατα την Ἀνάληψιν Μεθορίων της Κυνουρίας καί Λακωνίας, Praktika, 167-8.